KUTAA TOKKOFFA`AA

1 - qooda Tokkoffaan : Waan Rabbiin nabi muhammad, nageenyi isarratti haa jiraatuu, addunyaa tanarratti guddiseen :

kudha jahaffaan : {Rabbiin nabi Muhammad namni isa ajjeessu'urraa isa tiysuu nageenyi isarratti haa jiraatuu

Qadriin nabi muhammad Rabbi biratti guddoo tayuu wanni nu beysisu Rabbiin nabi Muhammad tiysuu , balaa hundarraa isa eeguu if qabsiisuu. tanaaf jecha namni isa ajeesuu hin dandayu. nageenyi isarratti haa jiraatuu.

Rabbiin ol taye akki je'e:

 ]  يَـأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ [        سورة المائدة آية 67

 Ma'naan isaa:{Yaa ergamaa kiyya Muhammad waan Rabbii keetirraa sirratti buufame, qur'aana ummatatti geessi ,isaan barsiisi, waa takka isaanirraa hin dhoysin, waan isaan jaalataniifii, waan isaan jibbanillee, ittuma odeessi, namaatu na miidha jettee hin dhoysin.Yoo waan Rabbiin sirratti buuse hunduma isaa , ummatatti geessuu baattee garii dhoysite,Waan sirratti buufame matumaanuu waan  geessifne. maalif waan Rabbiin namaan erge garii dhoysuun akkuma waan hunda isaa dhoysu'uuti, Rabbiin nama si ajjeesu'uu deemu hundarraa si tiysaa, waa takka hin sodatinii, waan Rabbiin siin je'u dalagi,Rabbiin warra kafare karaa milki'ii hin qajeelchu.

Odoo aayaanni tun hin bu'in dura,  asaabonni gariin mna nabii bakka isaan bulan itti wal dabranii eeguu turan waan yahuudan isaan ajjeessu'uuf mala dhayuu turteef. Duuba aayanni rabbiin namarraa si tiysa  jettu buunan nabiin warra isa tiysuun Rabbiitu na tiysaa isin ifirraa yaa'aa je'een }.    

Rabbiin akki je'e :

 ]فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ  *إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ  * الَّذِينَ يَجْعَلُونَ مَعَ اللَّهِ إِلـهاً آخَرَ فَسَوْفَ يَعْمَلُونَ [ سورة الحجر آية 9496

Ma'naan isaa: { Yaa ergamaa kiyya Muhammad, ammarraa qabii, waan itti ajajamte, dirree baasii dalagi. Nabi Muhammad san dura hanga bara sadiyii, dhuysa'aan islaamatti nama yaamuu ture. duuba Rabbiin aayata tana buusee, dirree baasi je'een.Warra Rabbitti waa qindeessurraa gara galii, waan isaan je'aniifii waan isaan dalagan hin dalagin .Nuti warra si dhibe, sirraa deebifnee jirraa, warri nabi Muhammad dhibe nama shani, isaan waliid ilma mughiira'aa, aasii ilma waa'il, kgadiyyii ilma qays, aswad ilma abdulmuxxalib, aswad ilma abdiyaghuusi, isaan hunda Rabbiin balaa itti buuseti fixe.Isaan warra Rabbitti waa qindeessu,Warri Rabbitti waa qindeessu hundi, hammeenya dalagaa isaanii beekhu'uuf jiraatan.

Ammas Rabbiin akki je'e

 ] وَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا   [ سورة الطور آية 48

Ma'naan isaa : { ajaja Rabbii keetii waan inni dalagi siin je'erratti obsii,  dalagaa diin barsiisu'uu, itti fufi. waa takka hin sodaatinii . ati tika keenya keessa jirtaa } .

Kudha torbaffaan : Rabbiin diin nabi muhammad tiysu'uuf if qabuu .kan diin anbiyoota duraa tiysu'uuf if hin qabin. waan diin isa duraa guutuu hin tayiniif . waan diin gosa hundaa hin tayiniif. akka diin islaamitti .

Dhugumaan Rabbiin diin islaamaa jirjiiramu'uufii , jallifamu'uufii ir'ifamu'uufii,waa itti ida'uudharraa tiysuu if qabsiisee jira. akkuma zalaalamii isa jiraachisu'uuf  if qabe .sun akka diin islaamaa diin dhuga'aa kan fayyaa qabu kan diin hunda caalu taye nu beysisu

Rabbiin akki je'e

 ] إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ [ .    سورة الحجر آية رقم 9

Ma'naan isaa : { Nuutu qur'aana buuse, nama biraatii mitii Ammallee numaatu  akka  nuti, itti buufnerraa jirjiiramu'uufii,itti ida'amu'uufii , irraa ir'ifamu'urraa isa tiysa, Rabbiin qur'aana tiysuu ifirra kaaye,if qabsiise. Tanaaf akka Rabbiin buuserraa, hin jirjiiramne. ammoo kitaabban isa dura bu'e, tika isaa ulama'atti irkise, tanaaf irratti wal dhabanii, kitaabni tokkichi Rabbiin buuse, kitaaba afur taye. kan akka injiil, ammoo qur'aanni tokkichuma Rabbiin buusee, waa takka irraa hin jirjiiramne ittis hin ida'amnee irraayis hin ir'anne.

Mu'jizaan anbiyoota nabi Muhammad duraa nageenyi isaanirratti haa jiraatuu, akkasuma  mu'jizaan nabi Muhammad mu'jizaa  yaro'ooti tan yaroo keessa argamte san booda hin hafne .Mu'jizaa nabi Muhammad ta qur'aanaa malee . mu'jizaan qur'aanaa hanga guyyaa qiyaama'atti hafti Rabbiitu tiysaa .

Rabbiin akki je'e:

] الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الأِسْلاَمَ دِيناً  [ سورة المائدة آية  3

Ma'naan isaa : { Guyyaa ar'aa kanan  sun guyyaa arafa'aatii  heera shari'aa teessanii isiniif guute. Aayaanni tun hajjii dhaamanna'aa, tan nabi muhammad godhe keessatti isarratti buute. eega sanii aayanni waa halaal gootufii tan waa haraam gootu hin buune. Ammallee qananii diinaa kiyyaa isiniif guute .Makka qabatu'uun, namni karaa hundaan, bakka hundaa islaamatti seenu'uun.

khudha saddeeteffaan Rabbiin jiruu nabi Muhammadiin khakhatuu. nageenyi isarratti haa jiraatuu .

Rabbiin jiruu  nabi Muhammadiin malee jiruu anbiyaa biraatin  khakhatuu isaa hin beynu .

Rabbiin ol taye akki je'e :

 ] لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ [ .      سورة الحجر آية   72

  Ma'naan isaa : {Rabbiin nabi  Muhammadiin akki je'e: yaa ergamaa kiyya Muhammad jiruu teetin kakadhee ormi kuffaaraa sun  machii isaanii keessa achi dheeratanii. yookaa jallina isaanii keessa achi fagaatanii, irraa hin deebi'an  .inumaa dhama'anii jallina keessa gara gaggalanii akkamitti gorsa dhagayan}.

Ibnu Abbaas Rabbi isaanirraa haa jaalatuu hadiisa Beyhaqi'iifii namni biraa irraa odeesse keessatti akki je'e.

 ما حلف الله بحياة أحد إلا بحياة محمد I قال { لعمرك }

Ma'naan isaa :{ Rabbiin jiruu nam tokkolle'eetin hin khakhanne jiruu nabi Muhammadiin malee akki je'e {la'amruka {لعمرك  wallaahi jiruu teetin khakhadhe jechuu  

Kudha saylaffaan:{Rabbiin biyya nabiitin khakhatuu  nageenyi   isarratti haa jiraatuu .

Rabbiin biyya nabiitin kakatuun isa guddisuu je'ama . nageenyi isarratti haa jiraatuu.

Rabbiin akki je'u :   

 ]لاَ أُقْسِمُ بِهَـذَا الْبَلَدِ *وَأَنتَ حِلٌّ بِهَـذَا الْبَلَدِ [         سورة البلد آية 12

Ma'naan isaa : { Yaa ergamaa kiyya Muhammad, Mandara makkaatinan khakhadha, sii isa keessa jiru .kan hajji'iifii umraa hin hidhatin, kan wanni duraan haraamii isa keessatti halaal siif godhamte.makka keessatti nama ajjeessun ,muka isi'ii ciruun ,bineensa isi'ii al'oolun hin gayu. haa tayuu saa'aa takka qofa rabbiin nabi Muhammadiif, gaafa inni kuffaara makkatti duule waan duraan irraa dhoowwaman san halaal godhee, kuffaara makkaa dhawanii cabsan.Ammoo saa'aa takkittii san booda akkuma duritt deebitee haraam godhamte.duuba Rabbiin mandara makkaatifii nabi Muhammadii hajjiidhafii umraa hin hidhatin,kan wanni hundi isaaf halaalitiin khakhatee jiraa, nabi Muhammadii hajji'iifii umraa hidhate, kan makka keessa jiru, kan wahayyuu isarratti haraamitiin , khakhatuun maal haa tayu !.

DIIDDAMMAFFAAN : { Rabbiin nabii jecha guyya'aafii halkaniin khakhatuu. nageenyi isarratti haa jiraatuu  Kun nabi guddisuu keessa hoonga gayuu .

Rabbiin akki je'e

] وَالضُّحَى * وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى * مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى   *وَلَلآخِرَةُ خَيْرٌ لَّكَ مِنَ الأُولَى  * وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى [ .       سورة الضحى آية { 15 }

Ma'naan isaa : { yaa ergamaa kiyya muhammad jalqaba guyya'aatin yookaa yaroo waare'eetin takkaa guyyaa hundaan siif khakhadhee.ammallee halkan hoggaa dukkanaayin siif khakhadhee , Rabbiin kee waa sin dhiifne ,sin darbine .sitti hin dallanne , sin jibbine .

Wanni aayaanni tun buutef , orma kuffaaratiitu hoggaa qur'aanni hanga guyyaa kudha shanii bu'urraa dhaabbatu, Rabbiin Muhammad jibbe. tanaaf qur'aanni akka duritti bu'uudharraa dhaabbate je'e.hoggaa san Rabbiin aayatoota tana irratti buusee, yaa ergamaa kiyya Muhammad wanni ormi kuffaaraa je'u sin yaachisin , Rabbiin kee eega si jaalatee sin jibbine .eega si filatee sin darbine je'een. ammas akki je'een :yaa ergamaa kiyya Muhammad jiruu tee tan boodatiitu  jiruu tee tan durarra siif caala. mana aakhira'aatu mana addunya'arra siif caala . waan Rabbiin aakhiraa mana qanani'ii godheef jecha . ammallee waan Rabbiin waan asitti sii kenne daran achitti sii kennu'uu taa'uf jecha Yaa ergamaa kiyya Muhammad Rabbiin kee waan gaarii hanganaa hin qabne sii kennu'uu jiraata. Duuba hogaa Rabbiin waan ati feetu hunda siif kenne jaalatteeti waan Rabbiin sii kenne saniin akkaan gammadda . nabi Muhammad akki je'e eega Rabbiin akkatti baallama naaf seene ,waan ummata kiyyarraa namni tokkichi, ibidda keessa jiruun qalbiin tiyya nan gammadduu , duuba akkan isa shafa'un Rabbii kiyya khadhaa naaf eehamaa, shafa'aa tiyyaan namni sun ibidda keessaa bayaa, hoggaa sanan gammada je'an. Nageenyi isaanirratti haa jiraatuu .

Ammas Rabbiin akki je'e:

] وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى  *مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى * وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى  *إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَى [ . سورة النجم آية { 1 – 4 }

Ma'naan  isaa:{urjii hoggaa isiin guyyaa qiyaama'aa sami'ii harcaatin isinii khakhadhee, saahibni keessan , kan isin haala isaa beytan, ergamaan kiyya Muhammad , karaa qajeela'arraa hin mayn'e. ammallee inni yaada hamaa qabatee hin jallanne. inni waan dubbatu hunda, lubbuu isarraa kaasee, hawwii nafsee isarraa hin dubbatu . wanni ergamaan kiyya Muhammad je'u  hundi, waan Rabbiin isa barsiise, waan if biraa kaasee je'uu mitii.

Ammas Rabbiin akki je`e 

 ]  ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ *  مَآ أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ  * وَإِنَّ لَكَ لأَجْراً غَيْرَ مَمْنُونٍ * وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ [                سورة القلم آية { 14 }

Ma`naan isaa: { yaa ergaa kiyya Mohammed Nuunin siif khakhadhee, ammallee qalama lawhalmahfuuz keessatti,waan dabreefii, waan dhufaa jiru hunda katabeen, sii kakadhee, ammallee waan malaaykan yookaa namni waa katabu katabu hundaan sii khakhadhee yaa ergamaa khiyya Muhammad , sababaa Rabbiin ni`maa heddu`uun si guddiseef si qananiisef jecha ati waa maraata`aa miti. ati nama guutu`u. kan gara hundaan Rabbiin bareeche, ati yaa ergamaa kiyya sawaaba yookaa galata guddaa addaan hin cenne Rabbii kee biraa qabda.ammas yaa ergamaa kiyyaa Mohammad ati haala guutuu gam tokkolle`een ir`uu hin qabne, diinaa qajeelaa daban qabnerratti jirta .

Ammas Rabbiin akki je`e :

] يس  * والقرآن الحكيم  * إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ   *عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ [.                   سورة يس آية { 14 }

Ma`naan isaa : {Yaa ergamaa kiyyaa muhammad qur'aana hikmaa qabuun khakhadhee ati warra ergamerraayi tokko. ati karaa qajeela`arra jirta.

Diiddamii tokkoffaan:Rabbiin nabi Muhammad maqaa isaatin hin yaamne. nageenyi  isarratti haa jiraatuu

Nabi Muhammad Rabbii isaa biratti kabajaa guddoo qabatu`uuf jecha, takkaa Rabbiin maqaa isaatin , isan yaamne  maqaa nabiyyumma`aa, takkaa maqaa ergama`aa itti ida`a malee Ammoo anbiyoonni biraa akkasii miti . isaafii isaan hundarratti rahmanni rabbii haa jiraatuu .

Rabbiin akki je`e:

 ] يَـأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَآ أُنزِلَ إِلَيْكَ  [             سورة المائدة آية 67   

Ma`naan isaa : {yaa ergamaa kiyya qur`aana sirratti buufame ummatatti geessi. barsiisi .irratti qara`ee .

Ammas Rabbiin akki je`e

] يأَيُّهَا الرَّسُولُ لاَ يَحْزُنكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ [

                                                         سورة المائدة آية { 41 }

Ma`naan isaa :{Yaa ergamaa kiyya Muhammad warri kufri`itti  jarjaru  je`uufii ,wanni isaan dalagan , sin yaachisin .

Ammas Rabbiin akki je`e :

 ]يأَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ [        سورة الانفال آية 64

Ma`naan isaa : {Yaa ergamaa kiyya muhammad Rabbiitu wahayyuufuu siif gayaa, isumatti irkadhu .                                               

Ammoo anbiyoota biraa maqaa isaanitiin yaama akka :                    

 ]قِيلَ ينُوحُ اهْبِطْ بِسَلاَمٍ مِّنَّا [      سورة هود آية 48

Ma`naan isaa : {yaa Nuuhg safiina`arraa bu`i. nagaya keeyyan wajji }.

Rabbiin aadamiin nageenyi isarratti haa jiraatuu akki je`e :

] يَاآدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ [    سورة البقرة آية 35

Ma`naan isaa: {yaa aadam siifii jaartin tee hawwaan , jannata keessa qubadhaa} .

Nabi muusa`aan nageenyi isarratti, haa jiraatuu akki je'e :

] يمُوسَى إِنِّي أَنَا اللَّهُ [       سورة القصص آية 30

 Ma`naan isaa : { yaa muusaa an rabbi waaqa} .

Nabi ibraahiimin akki je`e :

  ]يإِبْرَاهِيمُ  قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَآ [ . سورة الصافات { 104105 } .

Ma`nnan isaa : {yaa Ibraahiim , manaama {abjuu} garti dhugo`oomsiti.

 Aayanni akkanaa heddu`uu, tana akeekkumaaf dubbanne .

Diiddamii lammaffaan Rabbiin Nabi Muhammad nageenyi isarratti haa jiraatuu, anbiyoota dura dursoo dubbatame hunda dura, maqaa isaa dubbatuu. Nageenyi isaanirratti haa jiraatuu .

Gaafa anbiyootarraa baallama fuudhefii. gaafa ergaa anbiyootaa dubbatu, dura nabi dubbatuun, gama zamanaatin nabi Muhammad isaan booda tayu`uun wajjiin, jihaa daraja`aatin isa dursuu je`ama .

Rabbiin ol  taye akki je`e :

 ]وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِيِّيْنَ مِيثَاقَهُمْ وَمِنْكَ وَمِن نُّوحٍ وَإِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِّيثَاقاً غَلِيظاً  [.                    سورة الاحزاب آية   7

Ma`naan isaa {gaafa anbiyootarraa baallama fuune dubbadhu. sun gaafa waan lubbuu namaa taye hunda dudda aadam keessaa baafnee, An Rabbii keessanii mitii je`eenii, hundinuu eeyee jette, kan baallama san siifii, Nuuhii,Ibraahiimiifii,Muusa`aafii,Iisaa ilma Maryamirraa fuune, akka tokkummaa kiyya yaaddanii na gabbartanii diinaa kiyyatti nama yaamtanii walis dhugo`oomsitaniif .kan baallama saniratti baallama biraa jabaa ulfaataa isinirraa fuune. Baallamni duraa khakhuudhan malee, kan lameysa`aa khakhataniiti. akka waan if qabsiisan guutan ballama seenan. jarri shanan kun anbiyootaa keessaa warra obsaati je`aman. Rabbiin anbiyoota mararraa baallama fuudhee , wanni jarra shanan kana maqaa dhayeef darajaa yookaa kabajaa isaanii mul`isu`uuf} .                                           

Ammas Rabbiin akki je`e :

  ]إِنَّآ أَوْحَيْنَآ إِلَيْكَ كَمَآ أَوْحَيْنَآ إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَآ إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإْسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُوراً [.                       سورة النساء آية { 163 }

Ma`naan isaa hunoo akkana: { yaa ergamaa kiyya muhammad ergamaa keenya si goonee jirra.Akkuma nuuh erginetti. ammallee anbiyoota isa booda erginetti. Akkasuma nabi Ibraahiimii, Ismaa`iilii, Ishaaqii Ya`quubii ilmaan isaa Asbaax ,Iisaa ,Ayyuuba, Yuunus, Haaruuna ,Suleymaana, jara kana hunda erginee, Daawuudif zabuura kenninee jirra. akkuma qur`aana siif kennine .

Jarri dubbanne kun hundi nabi Muhammad dura. inni dhuma ergamoota rabbiiti. Rabbiin darajaa isaa mul`isu`uuf isaan dura isa dubbate .

Diiddamii sadaffaan : { Nabi Muhammad maqaa isaatin yaamu`urraa dhoowwu`. nageenyi isarratti haa jiraatuu.

Nabi Mohammad darajaa guddoo Rabbi biraa qubaatuu wanni beysisu, Rabbiin ummata isaa isa khabaju'utti, isa guddisu`utti ajajuu. hanga maqaa isaatin hin yaamne takkatti. namni tokko yoo yaamuu fedhe, yaa ergamaa Rabbii, yaa  rasulallaahi, yaa nabiyyallaahi, je'a. haalli kun haala anbiyoota duriin adda isaan godhu .anbiyoonni dur , ummanni isaanii maqumaan isaan yaaman. yaa muusaa yaa iisaa je`anii . ammoo ummanne keenya kanarraa dhowwame .

Rabbiin ol taye akki je'u :

 ]لاَّ تَجْعَلُواْ دُعَآءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَآءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنكُمْ لِوَاذاً فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ  [. سورة النور آية { 63 } 

Ma`naan isaa : {yaa warra rabbitti amane, Nabi Muhammed akka ifii wal yaamtanitti hin yaaminaa .Muhammad abdallaahii faa jettanii Rabbiin nama isinirraa bakka nabi jiruu bayu,dawoo wal godhata`aa, dalagaa dheefaf ni beeka. duuba warri dubbii nabii didu , balaan addunya`arratti isaan tuquu haa sodaatanii. takkaa azaabni isaan laalessu aakhira`atti isaan tuquu haa eeggatanii }.

Hadiisa Ibnu Abbaasifii Mujaahidirraa odeeffame keesatti wanni dhufe 

 كانوا يقولون يا محمد يا أبا القاسم فنهاهم الله عز وجل عن ذلك إعظاماً لنبيه I ، وأمرهم ان يقولوا يا نبي ، الله يا رسول الله  

Ma`naan isaa : {ashaabonni nabii wannin je`uu turan: yaa mohammed, yaa abalqaasim,duuba Rabbiin sanirraa isaan dhoowwe,nabiyyii isaa guddisu`uu jecha, wanni isaan itti ajaje. yoo nabi yaamuu fedhan : yaa nabiyyallaahi yaa rasuulullaahi je`uu.ammoo anbiyoota duraa ummanni isaanii Maqa`aan yaamuu turan}.

Rabbiin ummata Nuuhirraa nu odeessee  nageenyi isarratti haa jiraatuu  akki je'e :

 ]قَالُواْ ينُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَالَنَا [  سورة هود آية  32

Ma`naan isaa: {Yaa Nuuh nuun  falamtee falamaa teenya heddommeesite }

Ammas ummata luuxxirraa nuu odeesee akki je`e:

]  قَالُواْ لَئِن لَّمْ تَنتَهِ يلُوطُ  [                    سورة الشعراء  آية  167

Ma`naan isaa : {Yaa Luux, yoo diin itti nu yaamtu – liwaaxa dhiisuu dhiirti dhiiratti dhaquu irraa nu dhoowwuu dhiisuu baatte, yaa luux balaa nurraa sitti dhuftu  beekkadhu jechuu.}

Ammas Rabbiin banii israa`iilirraa nuu odeessee akki je'e :

] قَالُواْ يمُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّكَ [      سورة الأعراف آية { 134 }

Ma`naan isaa :{Yaa Muusaa mee du`aa`ii nuu godhi jechu .}

Diiddamii afreesson: qooqa nabi Mohammadirra , qooyxi biraa ol fuudhamuun dhoowwamuu,  nageenyi isarratti haa jiraatuu.

Waan Rabbiin nabi Mohammadiin guddiserraa isa khabaju`uu jecha, qooqa isarra qooqa ol fuudhuu dhabu.

Rabbiin ol taye  akki je'e:

] يأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَرْفَعُواْ أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلاَ تَجْهَرُواْ لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنتُمْ لاَ تَشْعُرُونَ * إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ  * إَنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِن وَرَآءِ الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ *  وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُواْ حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكَانَ خَيْراً لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ [ .       سورة الحجرات آية { 25 }

Ma`naan isaa : { Yaa warra Rabbitti amane, Hoggaa nabi Muhammad biratti dubbattan qooqa teessan, qooqa nabi Muhammadii ol , hin dabarsinaa ,hoggaa inni dubbatu , Ammas hoggaa nabi Muhammad dubbiftan, qooqaa ol fuutanii hin dubbisinaa, Akka ifii walitti iyyitanii wal dubbiftanitti. maqaa qulla`aan hin  yaaminaa. akka ifii maqaa qulla'aan wal yaamtanitti. yaa rasuulallaah,yaa nabiyyallaahii je'aa, isa kabaju'uu jecha. wanni aayanni tun buutef, arabaa baadiya'aatu, kanneen nama guddaa kabajuu hin beyne, nabi Muhammad maqaa isaatin yaamuu ture. duuba Rabbiin adaba isaan barsiisu'uufi, aayata tana buusee, akka ifii wal dubbiftanitti nabi Muhammad hin dubbisinaa je'een ,Akka dalagaan teessan isin duraa hin banne ,Isinii quban qabne. maalif nabi Muhammad biratti  wacanii,akka fedhanitti dubbatuun isa kabajuu dhabuu, isa xiqqeessuu. nabi Muhammad xiqqeessun kufri'i. nama kafare dalagaan isaa duraa baddi. tanaaf jecha nabi Muhammad kabajuun, diin isaa, sunnaa isaa, aalii isaa, qur'aana guddisuun, kabajuun dirqama .waan san guddisuun nabi guddisuu, waan san xiqqeessun nabi xiqqeessuu.

Warri hoggaa nabi Muhammad bira jiru qooqa gad qabatu,Isaan warra Rabbiin qalbii isaanii soda'aaf, qulqulleesse. kan sodaa Rabbiitif bal'isee irraa mul'attu, Jarri sun araaramaafii, sawaaba guddaa Rabbi biraa qaban sun jannataa, akkasuma hoggaa qur'aanni qara'amu, hadiisni nabii qara'amu kabaja'aaf qooqa gad qabatuu karaan isaa kanuma. Warri ala, mana keetitii sitti lallabee, si yaamu , Irra hedduun isaanii,inumaa hundi isaanii kabajaa ati qabdu hin beekhan, adaba hin qaban, inumaa ayliin qaban. Maalif ? ayliin nabiyyii Rabbii dhiisii, namuma gurguddaa hunda biratti, adaba qabaatu'utti nama kaaftii. wanni aayanni tun buutef: odoo nama hunda qabattuu,orma tokkootu warra baadiya'aatii, nama torbaatama ni gayanii, dhufanii masjida seenanii, nabi Muhammad, kan waytii zguhri'ii, yookaa orra'aa mana seenee hara baafatu'utti jiru , qooqa ol fuudhanii, akkuma aadaa warra baadiya'atti naamusa malee, itti lallabanii, nutti gad bayi je'aniin, nuti warra yoo nama faarse, nama san ol fuudhuu, kan yoo nama arrabsine, gad nama buusuu je'aniin. nabi Muhammad akki je'e: odoo warri adaban qabne kun, warra hegeree qabu, kan warra akkaan, namicha an Rabbi ifiin je'u kan dajaal je'amuun lolu, tayuu baatanii, silaa abaaretan, Rabbi itti kadhee, Rabbiin isaan fixa je'an .Odoo jarri sun kabajaa teetif obsanii, taa'anii, Hanga ati itti gad baatu eeganii, santu isaanif, Rabbiifii nama birattillee irra caala, Rabbiin nama isaanirraa qajeelef ni araaramaa, rahgmata isaaf godha, tanaafuu azaaba isaanitti hin buusin.}

Sahiiha bukhaari`ii laali . kitaaba hiikkaa  suuratul hgujuraat sababaa aayanni tun buutef baru`uu jecha. akka asgaab kgumar  عمرqooqa itti gad qabatu bartaa .

Diiddamii shanaffaan : Odoo nabi hin dubifne waa sadaqatuu . nageenyi isarratti haa jiraatuu

Waan Rabbiin nabi Mohammadiin gudiserraa  tokko:namni isa dubbisuu fedhe,dura sadaqaa kennatuu. Khabajaa nabi Mohammadiif.gaafa duraa sadaqaa baafatuun dirqama .eegasii dirqii tayuun hafee, sunnuma taate .

Rabbiin ol taye akki je'e :

 ]يأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُواْ بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِن لَّمْ تَجِدُواْ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ  * أَأَشْفَقْتُمْ أَن تُقَدِّمُواْ بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُواْ وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَأَطِيعُواْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ  [.     سورة المجادلة آية {1213 }

Ma`naan isaa : {Yaa warra amane, yoo rasuulan wajji kophaa haasayuu feetan,yoo kophaa maqoo bayee isiniin wajji haasawuu feetan,odoo isaan wajji maqoo hin baane. miskiinarratti waa sadaqatuu dursaa ,wanni Rabbiin sadaqa'atti ajajeef nama hundaatu , asaabaa isaanirraa ,kopha'aan bayatee,haasoysiisuu heddommeyse ,hanga namni biraa ,maal haasawan je'ee yaaddayutti, hanga warri maqoo nabi muhammadiin wajji bayuu heddommeysu, waytii yookaa yaroo ,isaan duraa fixe, yookaa balleesse takkatti .dalagaan isaan eeggattu, heddommaatu'uun wajji. duuba akka namni maqoo isaanin wajji barbaadu xiqqaatuf jecha, namni kophaa isaan haasoysiisuu fedhu, san dura sadaqaa hiyyeessaa kennu'utti ajajame, kabajaa nabii Mul'isu'uuf , ammallee heyyeessa fayyadu'uuf , ammallee munaafiqaafii  nama qulqulluu adda baasu'uuf, ammallee nama addunyaa jaalatuufii, nama aakhiraa jaalatu, adda fooyu'uuf, duuba eega sanii, nama xiqqaa malee irraa dhaabbatan, inumaa asaab aliyyi, ana malee namni biraa, sadaqaa tana, baafatee, nabi Muhammad nageenyi isarratti haa jiraatuu maqo'otti hin dubbifne  je'e .Odoo nabi muhammad hin dubbifne sgadaqaa baafatuun khayrii isinii qaba, ammallee dili'irraa isin qulqulleessa, takkaayuu isin xahaarsa, Yoo waan sgadaqattan dhabdan takkaa argatuu baattan Rabbiin dhiifama isinii godhee, dilii hin qabdanii, sgadaqa'aan male'etti Nabi muhammed haasoysiisuu ni dandeessan,Rabbiin kan namaaf araaramuu,kan Rahgmata namaaf godhuu.Si yoo odoo Nabi hin dubbifne, sgadaqaa kennattan, ni hiyyoomnaa sodaattanii ? hin sodaatinaa, Rabbiitu rizqii isinii hiraa. isin warri qabu sadaqadhaa ,Yoo sgadaqaa itti ajajamtan dalaguu baattan,yoo isinitti ulfaate,Rabbiin sgadaqaa isinirraa kuffisee , sgadaqaa malee,dubbisuu isinii baqqaasise ,geessise , Duuba san ifirraa dhiisa'aa, salaatafii zakaa jabeessaa, Rabbiifii, ergamaa isaa dhagayuu  jabeessaa, Rabbiin waan isin dalaydan hunda keessa beekaa.}

Diidamii jahaffaan:Rabbiin nabi muhammad  nuura godhuu nageenyi isarratti haa jiraatuu .

Waan Rabbiin nabi Muhammadiin guddiserraa ifaa isa godhuu. ifaa namni Rabbiin, jiruu gaarii addunya`aa aakhira`aa isaaf dabarse, isaan qajeelu. ammoo namni Rabbiin badii zalaalami`ii itti mure ifaa saniin  ibsatuu hin dandayu .

Rabbiin akki je`e    

] قَدْ جَآءَكُمْ مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ  * يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُمْ مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ [ .                                  سورة المائدة آية  { 1516 }

Ma`naan isaa: { Dhugumaan Rabbirraa nuurri yookaa ifaan isiniif dhufe, nuurri sun nabi Muhammadi, kan karaa Rabbii namaaf ibsu, ammallee kitaabni mul'ataan Rabbirraa isiniif dhufee jira. inni qur'aana .Rabbiin qur'aanan nama jaalala Rabbii jala deemu karaa nagayaa qajeelcha. Ammas Rabbiin qur'aanan dukkanarraa ifa'atti nama baasa, dukkana kufri'irraa ifaa iimaanatti nama baasa ,Ammallee karaa qajeello'oo isaan qajeelcha sun karaa diinaa  islaamatii, ifaan karaa islaamaa lama;sun qur'aanafii hadiisa nabi Muhammad, namni isaan lamaan qabate dhugumaan ifaa karaa Rabbii qabatee, kara'arraa maquu ifin sodaatuu, nagayaan Rabbii isatti gaya} .

Ammas Rabbiin akki je`e

 ]يأَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّآ أَرْسَلْنَاكَ شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِيراً  *  وَدَاعِياً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجاً مُّنِيراً  *وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ  بِأَنَّ لَهُمْ مِّنَ اللَّهِ فَضْلاً كِبِيراً [ .       سورة الأحزاب آية  { 4547 }

Ma`naan isaa : {Yaa ergamaa keenya Muhammad akka warra itti ergemterratti ragaa baatufi si ergine, dalagaa isaanii gaari'iifii  hamtuu eeydee. dalagaan ummataa gaafa jiruufii ,eega amri'amanille'ee isaanirraa fidamtii, torbaanirraa guyyaa tokko. duuba yoo dalagaan namaa kheyrii taate, galata  Rabbiif galcha. yoo sharrii taate araara Rabbirraa barbaadaf, akkasuma guyyaa qiyaama'aa mu'minaaf ragaa bayaa, kaafirarratti ragaa baya, ragaan isaa qeebalama'aa inni anbiya'aaf, akka waan ergamaniin ummatatti geessan ragaa baya, ummata isaanitiif, dhugo'oomsu'uufii , kijibsiisuu isaanitiin ragaa baya.Sii nama si dhugo'oomse jannataan gammachiisu takkaa akka gammachiiftuf  si ergine .Akka nama si kijibsiise ibiddaan sodaachiftu .Kan karaa Rabbitti iznii isaatin nama yaamtu .Ifaa qajeello`oo si goonee , ati akka adu'uutii mul'ata'aa, namni sin moromu. ati ifa'a. kan dukkana kufri'ii keessaa bayaniin, nageenyi Rabbii hoggaa mara isarratti haa jiraatuu .Waan sifa shanan tanaan beekkamteef  sun: { raga ,gammachiissaa, sodaachisaa, yookaa dinniinaa ,qajeelchaa, ifaa ibsaa } taatef warra sitti amane gammachiisi, Badhaasa, yookaa kennaa guddoo Rabbi bira isaanii jirtuun sun: jannataa, kan waan fedhan hunda keessatti argatan }.

Hadiisa Anas ilma maalikirraa odeeffame keessatti anas  akki je`e :

  لما كان اليوم الذي دخل فيه رسول الله I المدينة أضاء من المدينة  كل شئ ، فلما كان اليوم الذي مات فيه رسول الله I اظلم من المدينة كل شئ ، وما فرغنا من دفنه حتى انكرنا قلوبنا  .

 رواه احمد وابن حبان والحاكم وصححوه وابن ماجه    

Ma'naan isaa :{ guyyaa nabi Muhammad nageenyi isarratti haa jiraatuu Madiinaa seene, wanni Madiinaa keessa jiru hundi ni ifte. ammoo guyyaan isaan keessaa du`aan godaanan, madiinan hundi ni dukkanooyte .odoo awwaalcha isaanirraa hin raaw'atin if wallaalle hanga qalbii teenya wallaalletti } .

Ahmadiifii nama biralle`eetu hadiisa kana odeesse

Diiddamii torbaffaan : Rabbiin garii shari`aa nabii sami`itti muru .

Waan Rabbiiin nabiin guddiserraa garii shari`aa isaa sami`itti wajjabsiisuu. kan akka salaataa .anbiyoonni dur shari`aan isaanii lafumatti isaanirratti buute. Nabiyyicha tokkollee kan samii bayee lafatti deebi`e hin beynu. nabi iisan amma samii jiru kan sami`ii bu`uudhaa taa`u, shari`aa haarayaan kitaaba haarayaan hin bu`u. wanni inni firdii godhuun islaama islaama malee hin qeebalu Rabbiin nabi Iisa`aan, diin islaamaa malee waan diin taye hunda lafarraa dhabamsiisi je'een.

Waan Rabbiin samii keessatti wajjabsiiserraa tokko salaata. salaanni dura shantamaan wajjabde . eegasii Rabbiin ummata kanaaf rahgmata godhu`uu jecha , shanitti deebise. halkanii guyyaa keessatti     

Ammas waan Rabbiin halkan samii baye san{ halkan  mi`raajaa }san nabi Muhammadii kenne, dhuma suuraa baqara'aati. ammallee nama Rabbitti waan qindeessiniif dilii gurgurdoo araaramuu .}                       M . odeesse 

Ammas waan halkan san rabbiin isaa kennerraa sawaabni dalagaa gaari'ii dachaa godhamuu. dalagaan gaarin takkittiin kudhanitti inumaa hanga dhibba torbatti namaa hisaabamuu.nama waan gaarii dalaguu fedhee hin dalagin akka waan waan gaarii dalagetti isaa hisaabamuu. Yoommoo dalage kudhanitti isaaf lakkaawamti. yoo waan hamtuu yaadee  dalaguu baate akka waan gaarii takka dalagetti isaaf hisaabamti. Yoommoo dalage dilii takkittiidha isarratti hisaabamti. kun hundinuu waan hadiisa fayyaa qabuun dhufe .

Ammas halkan san rabbiin isaa akkanaafii akkanaan male'etti dubbisuu .jibriil suuraa irratti uumameen arguu rabbii isaa akkanaafii akkanaan male'etti arguu. Samii torbanii ol dabruu . jannata seenuu. sidratul muntahaa arguu. ammallee waan biraati arge .

Diiddamii Sadeytaffaan : Rabbiin nabi Muhammadirraa waan kuffaarri isaan je`u, arraba isaan isa arrabsan irraa deebisuu.nageenyi isarratti haa jiraatuu

Waan rabbiin zaata nabi Muhammadiif godherraa yoo kuffaarri isa arrabse irraa deebisuu .yoo isaan falfalaa maraata je`aniin irraa deebisuu. ammoo anbiyoota isa dura rabbiin isaanirraa hin deebisuu isaanumaatu ifirraa deebisa .

Rabbiin nuuhirraa nuu odeessee akki je'e .

 ] قَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي ضَلاَلٍ مُّبِينٍ   *قَالَ يَاقَوْمِ لَيْسَ بِي ضَلاَلَةٌ وَلَكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ      [ سورة الاعراف آية { 6061 }

Ma`naan isaa :{Matootin ummata Nuuh akki  isaan jette ;  Nuti akka ati jallina mul'ataa keessa jirtu si garra , wanni kana nu garsiisu Rabbii tokkicha qofa gabbaraa Rabbii biraa hin qabdanii nuun je'uu keeti je'aniin .Jennaanin yaa ummata kiyya an waa jallinni nattin jiru , Haa tayuu an ergamaa Rabbii waa hunda uumeti. }

Ammas Rabbiin huudirraa nuu odeessee akki je`e

] قَالَ الْمَلأُ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي سَفَاهَةٍ وِإِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الْكَاذِبِينَ * قَالَ يَاقَوْمِ لَيْسَ بِي سَفَاهَةٌ وَلَكِنِّي رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ [           سورة الأعراف آية { 6667 }

Ma`naan isaa:{ Matootin  ummata huudirraa kafarte akki jette ,Yaa { Huud } ati akkana nuun jechuun , rabbii tokkicha ibaadaa nuun jechuun , akka ati doofaa waan beyne taate nu garsiisa.{ safaahaa} jechuun ; wallaala jechu' , Wanni nuti yaannu akka ati warra kijiburraa taate .Jennaan akki isaanin je'e ; yaa ummata kiyya An waa doofummaan yookaa wallaalli nattin jiruu , Haa tayuu an ergamaa Rabbii waa hunda uumeti.

Ammoo nabi Muhammadirraa deebisu'uu jecha Rabbiin akki je`e

]  وَمَا صَاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ  *وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ * وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ  *وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَيْطَانٍ رَّجِيمٍ * فَأيْنَ تَذْهَبُونَ  * إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ  [ . سورة التكوير آية { 2227 } 

Ma'naan isaa : { Saahibni keessan muhammad kan nuti isinitti ergine kan isin maraataa jettaniin waa maraata'aa miti.inni waan Rabbii achitti ibaaddan dhiisaa Rabbii dachi'ii samii uume ibaadaa isiniin jennaan. arrabaaf jecha akkas jettaniin malee, inni nama guutuu .kan jibriil qur'aana barsiisu,akka nuti itti erginetti. Nabi Muhammad nageenyi isarratti haa jiraatuu dhugumaan jibriil sami'iifii dachii jiddu'utti argee jira. isaa guflaa dhibba jaha qabu . suuruma Rabbiin jibriil itti uume guddoo saniin itti mul'atee. irra hedduu jibriil hoggaa nabitti dhufu suuraa namaatin itti dhufa . waan malaaykan waan feete fakkaatuu dandeessuf . haa tayuu asitti suuraa itti uumameen itti mul'ate .Ergamaan kiyya Muhammad waan isinirraa fago'oo kan narraa isinitti odeessu keessatti nama doyn'umma'aan hamatamuu miti . nama waanin an isinitti geessi je'een garii isinitti odeessee garii doyn'oomee isinirraa dhoysuu miti inni arjaa jechuu .Ammas isiniifan khakhadhaa Qur'aanni kun waan sheyxaanni warra raaga laaluu himuu miti. Rajiim jechuun darbamaa jechuu .duuba isin yaa warra Rabbitti kafare qur'aana kana qeebaluu diddanii eessa deemtan ? yoo karaa qajeelaa qur'aanni dhufeen qeebaluu diddan karaa qajeelaa biraa eessaa argattan ? karaa isaa malee karaan biraa kan najaa nama baasu hin jiruu Qur'aanni kun waan biraatii mitii gorsa nama hundaati qajeelchaa namaatifii jinni'iiti. maalif akkuma ilmaan namaa kaafiraafii mu'mina qaban,jinniinis kaafiraafii mu'mina qabdi. duuba qur'aanni waan insi'iifii jinniin isaan gorfamanii isaan qajeelanii akkamitti qeebaluu diddan ?! .

 Ammas Rabbiin akki je'e        

] فَلاَ أُقْسِمُ بِمَا تُبْصِرُونَ  * وَمَا لاَ تُبْصِرُونَ * إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ  * وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ قَلِيلاً مَّا تُؤْمِنُونَ *  وَلاَ بِقَوْلِ كَاهِنٍ قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ    * تَنزِيلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ [. سورة الحاقة آية { 3843 } .                                 

   Ma'naan isaa: : waan uumame,kan isin laaltaniinan isinii khakhadhaa, ammallee waan isin laaltanii hin agarreenan isiniif khakhadhaa, Qur'aanni kun waan ergamaan Rabbii kabajamaan Rabbirraa isinitti fide waan inni if biraa kaasee je'ee mitii, qur'aanni kun waan wallisaan baasee miti. sanumaan wajji isin ittin amantan , hin dhugo'oomsitan Qur'aanatti amanuun keessan waa xiqqo sanuu waan isin hin fayyanne isinii hin tolle ammas  qur'aanni kun waan warri raaga  laalu baasee miti. sanumaan wajji waan ergamaan keenya dhufeenirraa waa xiqqo yaadattanii qabattan .sun waan akka fira ifitti qabu'uu. kan akka sadaqaadhaa .kan akka sharmuuxummaa dhiisu'uu faa. Duuba sun waan nabi  Muhammad dhufeenirraa waa xiqqo waan isaan fayyaduu miti . maalif waan islaamni dhufeen garii qeebalanii yookaa eehamanii garii diduun akkuma waan hunda didu'uuti Qur'aanni kun waan Rabbiin waa hunda uume ergamaa isaa Muhammadirratti buuse. kan nabi muhammad qur'aanatti waa takka hin ida'in kan waanuma nurraa isarratti bu'e isinitti geesse }

Ammas Rabbiin  akki je`e :

 ] فَذَكِّرْ فَمَآ أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَلاَ مَجْنُونٍ [.  سورة الطور آية { 29 }

Ma'naan isaa: {qur'aanan nama gorsi, yaadachiisi. ati nama guutuu Rabbiin qur'aana irratti buusee qananiisee. ati nama  raaga laaluu miti. maraata'aa miti. ati nama Rabbiin haalaa amalaan guute. isaanuu ni beekhanii . tanaafuu Muhammad amanamaa je'anii si yaaman, bulchaa isaanii keessatti} .

Ammas Rabbiin akki je`e  :

 ] وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنبَغِي لَهُ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُّبِينٌ [ . سورة يس آية { 69 }

Ma`naan isaa: {Nuti nabi muhammad walaloo hin barsiifne..walaloo je'uun, nabiif hin laaftu. inillee walaloon isaan hin maltu . wanni nabi muhammad isinittiin dhufe, waan biraatii miti .Zikriidha, gorsa ,Qur'aana heerafii waan birallee mul'isu ibsu.}

Diiddamii saylaffaan nagayaafii rahgmata isarratti buusun ,kan addaan hin cinne tayuu. nageenyi isarratti haa  jiraatuu .

Waan rabbiin nabiin guddiserra salaanni rabbiin isarratti buusufii kan malaaykan irratti buuftu kan zalaalami`ii kan addaan hin cinne tayuu. akkuma Rabbiin wara amane  hunda rahgmata isarratti buusu'utti  ajaje .rahgmataafii nageenyi isarratti haa jiraatuu}

Rabbiin akki  je`e :

 ] إِنَّ اللَّهَ وَمَلاَئِكَـتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ صَلُّواْ عَلَيْهِ وَسَلِّمُواْ تَسْلِيماً [. سورة الأحزاب آية  { 56 }

Ma`naan isaa :{ Rabbiifii,malaaykan isaa , nabirratti salaata buusanii,Yaa warra Rabbitti amane isinis nabirratti rahgmataafii nagaya buusuu heddommeysaa,{allaahumma sgalli wasallim kgaleyhi } je'aadhaa ,Rabbiin  nabirratti salaata buusun rahgmata isaa godhee,isa guddisuu. Rahgmanni Rabbiin nabirratti buusu,waan addaan hin cinne. Ammoo rahgmanni malaaykan nabirratti buuftu, yaa Rabbi rahgmata nabiif godhi jettee, du'aa'ii isaaf gootee istighfaara yookaa araara nabiif Rabbirraa barbaadu'. ammoo salawaanni mu'minni nabirratti buusu, makgnaan isaa: ifii rahgmata qabaatanii nabirratti hin buusanii yaa Rabbii keenya nagayaafii, rahgmata kee,nabiyyicha kee, kan isa, nuu ergitee, karaa kee nu qajeelchiterratti buusi, jechu'u, wanni mu'minni Rabbirra rahgmata isaa nabiif, barbaaduf nabiitu haqa isaanirraa qaba jecha'uufi, nabiyyiin rahgmata mu'minaati, isaa je'eeti Rabbiin mu'minaaf rahgmata godha, nama hoggaa takka nabirratti nagaya buuse, Rabbiin hoggaa kudhan irratti buusa, nama hoggaa du'aa'ii godhatu'uu ka'e bakka ifii du'aa'ii godhatu, rahgmata nabirratti buuse, Rabbiin waan addunya'aafii aakhira'arraa itti yaaddayee barbaadu hunda isaaf kenna, salaata kgalannabiin, irra caalaa ibaada'aati, ibaadan Rabbiin ifii dalagu, tan malaaykan dalaydu, tan mu'mina itti ajaje, salaata alannabiidha, nabi Muhammad nageenyi isarratti haa jiraatuu, nama rahgmata isarratti buuse, maqaa isaatifii kan abbaa isallee beekhee, hoggasuma irratti deebisa, ulamaan eega nabirratti salawaata buusun waajiba jechu'urratti walii galee,hanga wajjabuufii, bakka itti wajjaburratti wal  dhaban. Imaamusshaafi'iin halkanii guyyaa keessaa, hoggaa shan salawaata irratti buusuu je'a, sun salaata fardgi'ii hunda, tashahhuda boodaa keessatti je'a, gariin ulama'aa umrii keessaa hoggaa takka je'a, gariin isaanii teessuma hunda keessatti je'a, gariin hoggaa maqaan isaanii dhawame hunda je'a, gariin ulama'aa hangana jechu'uun male'etti heddommeessuu je'a. nabi muhammad wanni je'e: namni guyyaa qiyaama'aa isinirraa akkaan natti dhiyaatu nama salaata narratti buusuu irra heddommeysu..keessattuu guyyaa jumkgaadhaa ,walii galatti salaata'alanabiin, darajaa guddoo ibaadaa hunda keessaa qaba, waan hogguma san nabitti geeffamuuf jecha, inni maqbuuli namni bakhiila yookaa dooyn'a je'amu nama hoggaa maqaa nabi muhammad dhagaye rahgmata irratti hin buufne ,jarri sheenayu:jara bakka takka wajji taa'ee, odoo nabirratti rahgmata hin buusin, addaan yaa'u, namni du'aa'in isaa hin qeebalamne : nama du'aa'ii godhatee nabirratti, aalii isaanirratti rahgmata hin buusini, namni salaata alanabii dhiisu, nama haqa Rabbii kan nabi muhammad balleesse, faa'idaan salaat alanabii afurtamii oli itti jabaadhaa ni milkooytanii .

Jechi{ يصلون }ni buusan je`u kun: irratti buusun haarayoomu`uu zalaalamii deemuu beysiisa. salaanni rabbiin nabirratti buusu addaan hin citu jechuu .

Sawaabni mu`minaa hoggaa nabirratti rahgmata tokko buuse rabbiin rahgmata kudhan irratti buusuu

hadiisa muslim odeesse keessatti nabiin akki je`e:

 من صلى عَلَىَّ واحدةً صلى الله عليه عشرا   

Ma`naan isaa: {nama rahmata tokkicha narratti buuse, rabbiin kudhan irratti buusa je`an} 

Rabbiin gabricha isarratti rahgmata buusun dukkana keessaa baasuu. waan inni fedhu isaa kennu . M,odeesse

Rabbiin akki je`u :

 ]هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلاَئِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيما  [                    سورة الأحزاب :43.

Ma'naan isaa:{ Rabbiin, isa isaafii malaaykan isaa salawaata isinirratti buuftu dukkana keessaa isin baasu'uu jecha . rabbiin rahmata isinii godha malaaykan du'aa'ii isinii gooti} jechuu.