KITAABA NIKAAHAA ( FUUDHAA )

GULAN TEEFFATAA  KAN WAAN FUUDHATTI RARRA`UU

كتــاب النكـــــــاح 

Fuuni nama haajamuuf sunnaa . ni jaalatama. Bilisni dhalaa afur fuudhuu ni qaba . gabrichi lama . bilisni sharxii lamaan malee gabrittii hin fuudhu. sharxiin lamaan

1 - Mahrii bilistitti`ii dhabuu .

2 - Zinaa (gumnummaa) keessan bu`aa sodaatuu .

Dhiirti dhalaa laalun haala torba qaba :

1 : Dhalaa alaga`aa , ta fuudhun isaaf gayu haaja`aan male`etti laaluu sun haraami (dhoowwama ).

2 - Jaartii isaatifii , gabritti isaa laaluu sun ni gaya , waan saala malee jiru akkasuma saalallee laalun ni gayaa haa tayuu ni jibbama.

3 - Rahima isaa ,nama fuudhun isaan geenye . waan handhuraafii jilba jidduu jiru malee waan kaan laaluu. sun ni gaya .

4 - Dhalaa fuudhu`uu jecha shanachaafii fuula isi`ii laaluu. sun ni gaya .

5 - Dhalaa wal`aanan bakka laalu`urraa hafiinsin jirre laaluu .sun ni gaya

6 - Ragaa irratti bayu`uuf laaluu .sun ni gaya, fuula qofa laalun.

7 - Gabrittii hoggaa bita`uu ka`an laaluu sun ni gaya , bakka haajamsiisu.

KUTAA NIKAAHA HIDHU`UU

أحكام عقد النكــاح  

Nikaaha hidhuun aana`aafii , ragaa lama duratti malee , fayyaa hin tayu waliyyi`iifii , ragaan , sharxii jahatti haajaman . sun :

1 - Islaamummaa .  

2 - Saalfatuu .                      

3 - Aylii qabaatuu .

4 - Bilisummaa .     

5 - Dhiirummaa .    

6 - Nama qajeelaa tayuu. haa tayuu dhalaan kaafiraa , tan biyya teenya keessa jirtu , waliyyin isiidhaa , islaama tayuun hin laalamu. akkasuma waliyyiin gabritti`ii , gooftan isi`ii , aadila tayuun qajeelaa tayuun , hin laalamu .

Irra aanan nama dhalaa heerumsiisuu;

1 - Abbaa.

2 - Eegasii.

3 - Akaakiyyee. abbaa abbaadhati.

4 - Eegasii obboleessa gama lamaaniti.

5 - Eegasii obboleessa gama abba`aati.

6 - Eegasii ilma obboleessa gama lamaaniti.

7 - Eegasii ilma obboleessa gama abba`aati.

8 - Eegasii adeera gama lamaaniti.

9 - Eegasii adeera gama abba`aati.

10 - Eegasii ilma adeera gama lamaaniti .

11 - Eegasii ilma adeera gama abba`aati.

12 - Yoo hiddi kun hundi dhabame, nama isii bilisoomse.

13 - Eegasii aanaa nama bilisoomseti.

14 - Yoo kun hundi dhabame, bulchaa biyyaa qaadi`iitu , heerumsiisa.

Dhalaa jaarsi irraa du`ee , yookaa hiikkamtee , iddaa keessa jirtu , dirree baasanii , kadhatuun hin gayu . sin fuudha faa je`anii . ammoo daylaaan kadhatuun hin dhoowwamu kan eega iddaan isiidhaa dhumee nikaaha godhatu, daylaan kadhatuun , jecha isii fuudhuu kajeeluu beysisu . isi`iin je`uu  . akka ati waa bareeddaa . namni si argate waa milkaayee , jechu`uuti .

Dhalaan gosa lama : Beerafii, dubra. dubra abbaan , akaakiyyeen ,dirqi`iin heerumsiisuu ni qaba . ammoo beera , eega saalfattee , iznii kennattee malee , heerumsiisun hin gayu.

KUTAA DHALAA FUUDHUN HARAAMII

( DHOOWWAMAA ) DHALAAN FUUDHUN DHOOWWAMU TAN QUR`AANNI DUBBATE KUDHA AFURI

المحرمـــــــــــات من النســــــــــاء

Isaanirraa torba hiddumma`aan haraamoyte. Isaan

1 - Haadha. hangamuu haa ol baatuu.

2 - Intala hangamuu haa gad buutuu.

3 - Obboleettii.

4 - Indooyyee (haboo).

5 - Adaadaa.

6 - Intala obboleessati.

7 - Intala obboleetti`iiti gadillee haa buutuu. Isaanirraa lama hoosisaan haraamayan, isaan:

1 - Haadha nama hoosifte. akkana jechuun : dhalaa alagaadhaa tan nama hoosisu`uun haadha namaa taate jechuu .

2 - Ammas intala harma tokko wajji godhan isiin obboleettii hoosisaati je`amti. isaanirraa afur soddumma`aan haraamayan . isaan :

1 - Haadha jaarti`iiti .

2 - Intala jaarti`iiti. yoo haadha isi`ii nikaaha godhatee itti ida`ame . ammoo odoo ittin ida`amin yoo hiikhe , takkaa duute intala isi`ii fuudhun haraamii mitii . ammoo intala nikaaha godhatuun haadha isi`ii ni hara-ameysa itti  ida`amuu , ida`amuu baatuu .

3 - Ammas jaartii abba`aati .

4 - Ammas jaartii ilmaati . isaanirraa takka gama walitti qabu`uutin haraamoyti . isiin obboleettii jaarti`ii , yookaa adaadaa , takkaa indooyyee isi`ii , tan walitti qabanii fuudhan . ammoo yoo isii hiike , takkaa jalaa duuti , jara san fuudhuu ni qaba . wanni sababaa hiddumma`aatin haraamayu , hundi, sababaa hodhiinsatiin ni haraamaya yookaa ni dhoowwama .

Dhalaa heerumetti fafni shan yoo argame , namni fuudhe isii ifirraa deebisu`uufii , qabatuu jidduu , filatuu ni qaba . yoo ifirraa deebise , mahrii isi`ii kennuun isarra hin jirtu .

Fafni dhalaan deeffamuuf shanan : 

1 - Maraatuu. 

2 - Juuzaam. 

3 - Baras.  

4 - Saalli isi`ii foonin cufamuu .

5 - Takkaa lafe`een cufamuu .

Dhiirtinis , yoo fafni shan itti argame, isiin bira taa`uudhafii, biraa deemuu jidduu filatuu qabdi .

Fafni shanan dhiirti deeffamtuuf : 

1 - Maraatuu . 

2 - Juuzaam . 

3 - Baras .

4 - Saalli isaa hundi , irraa muramuu .

5 - Dhala`atti ida`amuu dadhabuu .

KUTAA MAHRI`II ( RANDAAN DHAWAA )

أحكـــــــــــام المهـــــــــــــــر

Hoggaa nikaaha hidhan, mahrii maqaa dhawuun ni barbaadama . yoommoo maqaa hin dhawin , hidhaan nikaadhaa fayyaa taati . duuba mahriin waa sadiyiin isiidhaa ragga`a. sadeen :

1 - Jaarsi isi`ii, hanganan kennaaf je`ee ifirraa kaayuu .

2 - Takkaa qaadin hangana kenneef je`ee , itti  muruu . 

3 - Takkaa itti ida`amuu . duuba yoo itti ida`ame mahrii dhalaan akka isi`ii fudhatuutu isi`ii ragga` .

Irra guddaan mahri`ii , hangana je`amee hin wassanamne akkasuma , irra xiqqaan mahri`ii , hangana , je`amee , hin wassanamne . haa tayuu sunnaan qarshii kudhanii gad tayuu dhabuu . dhibba shanii ol tayuu dhabuu . kun waan beerri nabiitifii , dubri isaanii heerumeeni . dalagaa beekkamtuu mahrii godhuun ni gaya . sun akka qur`aanarraa waa isii barsiisu`uuti . takkaa hadiisa takkaa fiqhii , takkaa dalagaa biraa isii barsiisu`uuti . takka dalagaa beekkamtuu isi`ii dalagu`uuti .

Yoo odoo ittin ada`amin intala nikaaha hidhate hiikee, cinaa mahri`ii haqa godhatti . cinaan irraa kufa . yoo odoo ittin seenin irraa du`e takkaa eega fuudhee itti ida`amee irraa du`e, mahrii guutu`uutu isi`iif ragga`a .

KUTAA NYAACHISAA ( WALIIMA`AA)

أحكـــــام الوليمـه 

Fuudhaf sargii , yookaa nyaachisa godhuun , ni barbaadama . namni yaamame, bakka  itti yaamame dhaquun dirqama . yoo wanni dhaquu isa dhoowwu , itti argamte malee , kan akka masiiqoo dhawu`uu , suuraa fuudh`uu . yoo inni dhaqu`uun kan wanni sun deemtu taate malee .

KUTAA BEERA WAL QIXXEESSU`UU

أحكام التسويــــة بين النســــاء

Namni beera lama , lamaa ol qabu , isaan bira buluu keessatti , isaan wal qixxeessun dirqama . hanga tana bira bule , taan bira bulee . taraa tana bira bulu taanitti mana isi`ii hin seenu . yoo imaltuu , yookaa safara bayuu fedhe , beera isaa jiddu`utti hixaa buusee , ta hixaan isi`ii baate isaan wajji safara baati . namni jaartii qabu yoo jaartii haarawa fuudhe , yoo dubra taate guyyaa torba isi`ii kennee , bira taa`a . wal baru`uu jecha . yoo beera taate guyyaa sadii bira bula . duuba hanga haaraya bira bule kana , ta dur isa bira jirtuuf , qadaa hin baasu . ammoo eegasii hunda wal qixxeessa .

Yoo jaartin isaa dubbii isaa , dhagayuu dhabuu irraa arge , ni gorsa. naashizaa hin tayin, mataa natti ol hin qabatin waan jaartin jaarsarraa haqa godhattu dhabdaa . Rabbiin sitti dallanaa je`eeti gorsa . ammoo yoo qajeeluu didde , bakka hirriibatti , isi`iin ooda . yoo jallina isi`irraa deebi`uu baatte , yookaa didde , isi`iin oodu`uun wajji , ni dhawa . dhawiinsa isii hin cabsine kan hin baysine . kan madeessine .

Jaartin dubbii jaarsaa dhagayuu diddee , mataa itti ol fuudhun , yookaa naashizoomun , qooda bira bulu`uutifii , qallabarraa  isii hoongessa .

KUTAA HORII FUDHATANII JAARTII HIIKU`UU

أحكـــــــــــــام الخلـــــع

Jaartiidhan , horii beekkama`arratti waltayanii isii hiikun , ni gaya, yoo hoorii hangana naa kenni sin hiikaa jaartii isaatin je`ee isiin  jaalatte , takkaa horii hanganan , sii kennaa , na hiiki ,jettee inni jaalatee  si hiike je`een , hiikkamtee , nikaaha isarraa qulqullooytee , afaanin itti deebi`uun qabu . yoo nikaaha haarawa godhate malee .

Khul`ii tana , yookaa horiidhan jaartii hiikuu kana , isii dhiiga aada`aan qabne argamsiisanuu , isii dhiiga aada`aa qabdu argamsiisanuu. hin dhoowwamuu, ni gaya . akka xalaaqatii mitii .. isii khu`ii godhamte , hiikkan hin dhaqqabdu waan jaartumma`arraa baatef jecha . khul`iin yookaa hori`iin hiikun , hiikkaa jaarsaa jaartii addaan murtu .

KUTAA HEERA BEERA HIIKU`U

أحكام الطــــــــــــلاق 

Beera hiikun , karaa lamaan argama. tokko : jecha adii hiikkaa qofa beysisu , isiidhan je`uu . tokko jecha adii hin tayin kan hiikka`aafii  waan biralle`eef malu isi`iinn je`uu .

Jechi adiin sadii . sun :

1 - Hiikkuu .

2 - Adda bayuu .

3 - Gad dhiisuu . yoo jaartii isaatin si hiike , takkaa adda cinne . takkaa gad si dhiise. je`e , hiikkamte . jecha kanatti hiikkaa niyattimoo , waan biraati ? hin jennuun  . dubbiin adiin niya`atti hin haajamtuu . inni afaan arabatti ( sariih ) je`ama .

Jechi adii hin tayin kan hiikka`aafii , waan bira-lle`ee malu :

1 - Akka deemii warra keessan dhaqi . ati waa ja-arti`ii miti jechu`uuti . duuba yoo hiikkaa itti fedhe ni hiikkamti . hoggaa taan hin hiikkamtu .isa kanaan afaan arabatti (kinaayaa) je`an .

Dhalaan hiikkaa keessatti gosa lama. takka : tan hiikkaa isi`ii keessa , hiikkan baddu`uufii  , hiikkan gaarilleen jirtu . dhalaan haala lamaan kana qabu , dhalaa dhiiyni aadaadhaa itti dhufu . duuba hiikkaa gaarii isii hiikun , hoggaa dhiiyni aada'aa irraa cite , odoo ittin ida`amne , isii hiikuu . ammoo hiikkaa badduu isii hiikun , isii dhiiyni itti jiru isii hiikuu . takkaa eega dhiiyni irraa citee , isii wajji rafee eegasii hiikuu .

Dhalaan takka : tan hiikkaa isi`ii keessa , hiikkan gaari`iifii , hiikkan  baddulleen hin jirre . isiin afuri : dhalaa xiqqaa dhiiyni aadaadhaa takkaa ittin dhufin .

2 - Dhalaa guddatee dhiiyni aadaadhaa irraa cite . dhalaa ulfa qabu . isii khul`ii yookaa horii kennitee hiikkamte .

KUTAA HANGA HIIKKAN TAATEE

احكام عدد الطــــــــــلاق

Bilisni , haada hiikka`aa , sadii harkaa qaba . tanaaf jecha takkatti hiikuu , lamatti hiikuu , sadiyitti hiikuu ni qaba . ammoo gabrichi , haada hiikka`aa lama qofa qabaa . takkatti , lamatti hiikuu ni qaba . xalaaqa keessatti garii waan je`erraa deebi`uu ni qaba . yoo waan irraa deebise san , dubbii duraatin walitti maxxansee dubbate. akka sadiyitti si hiike lama malee je`uutii , gaafana tokkumatti hiikkamti . .

Akkasuma hiikkaa isi`ii sifa , yookaa haalatti, sharxi`itti , rarraasun ni gaya . sifatti , yookaa haalatti , hiikkaa isi`ii rarraasun , akka baatii abaluu keessa ati hiikkaa takkaa yoo roobni roobe , ati hiikkaa isi`iin je`uuti . duuba yoo haalli sun argame , ni hiikkamti .

Ammoo hiikkaa isi`ii , sharxi`itti rarraasun , akka yoo mana kana seete ati hiikkaa isi`iin je`uuti. duuba yoo sharxiin sun argamte, ni hiikkamti .

Hiikkan odoo jaartii hin fuune isii hiikan , fayyaan taatu , eega isii fuudhee saniin hin hiikkamtu jechuu. nama afur hiikkan isaanii fayyaan taatu yookaan argamtu . isaan :

1 - Mucaa xiqqaa hin saalfatin . maraataa , nama rafu  nama hiikka`atti dirqame .

KUTAA JAARTII HIIKKAMTE DEEFFATU`UU

أحكــــــــــــام الرجعيــــــة

Yoo jaartii isaa takkatti hiike , takkaa lamatti hiike , isii deeffatuu , ni qaba. waan iddaan isi`ii hin dhuminiin . ammoo yoo iddaan dhume , odoo inni hin deeffatin , nikaaha haarawa hidhatee , deeffatuu ni qaba. yoo takkatti hiikee deeffate , haada nikaahaa tokko kutee , lamaan isaa deebiti . yoo lamatti hiikee deeffate, tokkoon isaaf deebiti. ammoo yoo sadiyitti hiike haada nikaahaa sadeenuu kutee afaanin deeffatuu hin dandayu. eegasii jaartii isaa tayu`uttin deebitu yoo sharxiin shan argamte  malee. sun :

1 - Iddaan isaa isi`irraa dhumuu.

2 - Nama biraa heerumuu .

3 - Namni isii  fuudhe sun, isii tuquu isi`iin wajji rafuu, isiin waan isaa dhandhamte, inni waan isi'ii dhandhamutti.

4 - Eegasii isarraa hiikkamuu .

5 - Iddaan isaa isi`irraa dhumuu .

KUTAA JAARTII WAJJI RAFU`URRAA KAKATU`UU .

احكـــــــــام الايــــــــــــــلاء

Yoo abduma jaartii tiyya , wajji hin rafu , hin tuqu je`ee if dhoowwe , takkaa hanga baatii afurii , afurii olii , jaartii bira hin gayu, ittin ida`amu je`ee kakate, inni nama jaarti`irraa kakate je`ama . duuba yoo jaartin isaa himatte , baatii afur qaaxaroo isaaf qabna . itti ida`amamoo, hin ida`amuu laalu`uu jecha. duuba eegasii,waa sadiyirraa tokko filatuu isarra barbaadan.

1 - Kaffaaraa baasee jaartii isaa wajji rafuu .

2 - Takkaa hiikuu .

3 - Yoo san hunda dide , qaadii biyyaatu isii hiika, roorroo isaa jalaa isii baasu`uu jecha .

KUTAA JAARTII HAADHAA IFITTI FAKKEESSU`UU

أحكــــــــــام الظهــــــار

Namni tokko yoo jaartii isaatin, ati akka dudda haadha tiyyaati , je`e , akkana jechuun isaa , ati akka haadha tiyyatti ida`amuun , narratti haraamii  narratti haraami jechu`uu . duuba yoo akkas je`eenii , dafee hin hiikhin , yoo  cal`ise , hanga (ati hiikkaa) takkaa (sii hiike) jechuu dandayu takka . inni jaartii, irraa kakatetti deebi`e je`amaa , ifirratti haraameysu`urraa deebi`e je`amaa , kaffaaraa baasu`uutu isa qaba .

Kaffaaran : gabra islaamaa, kan fafa dalaga'arraa isa dhoowwu hin qabne, bilisoomsuu . yoo dhabe baatii lama wal faana soomanuu . yoo dadhabe , deegaa jahaatama nyaachisa. tokko tokkoo isaanitiif kabala lama lama . odoo kaffaaraa yookaa yakka hin baafne , wajji rafuu hin qabu .

KUTAA JAARTII ZINA`AAN ARRABSU`UU

أحكــــــــام اللعـــان

Jaarsi yoo jaartii isaa sharmuuxumma'aan arrabse, yakka nama sharmuuxumma'aan nama arrabseeti yak-kama , sun :  hoggaa saddeettama garafamu'uu yoo akka isiin sharmuuxummaa dalayde ragaa irratti dhaabe malee, nama afur, kanneen meeshaa isaa, meeshaa isi'ii, keessatti argan.

Takkaa yoo wal abaaran malee, akkaatan abaarsaa : fuula qaadii biyyaa duratti masjida namni hedduun keessa jiru keessatti, minbararra dhaabbatee, wanni je'u : Rabbiinan ragaa bayaa, an sharmuuxumma'aan jaartii tiyya abalu, arrabsuu keessatti nama dhugaa dubbaturraayi .gurbaan kun wa'elaa kiyya miti je'a, hoggaa afur, shanneessaa: eega qaadin isa gorsee, akka kakuu dhiisu, wanni je'u:  yoon nama kijiburraa taye, abaarsi rabbii isarratti haa jiraatuu je'a .

Wanni abaarsa isaa kanatti rarra'u;

1 - Inni garafamuun irraa kufu' ,

2 - Isiin yakkamuu.

3 - Isaan adda bayuu.

4 - Zaalamii isarratti haraamayuu.

5 - Ilmoon sun ta isaa tayuu dhabuu, yoo ilmoon achi jiraatte.

Wanni yakka isi'irraa  kuffisu,

1 - Isiinis akka isatti kakatuu, wanni isiin jettu: Rabbiinin ragaa bayaa, abalu, gumnaa goote je'ee, na arrabsuu keessatti, nama kijiburraayi, jetti hoggaa afur. Shanneessaa: eega qaadin isii gorsee wanni jettu yoo waan naan arrabse keessatti kan dhugaa dubbatu taate, dallansuun rabbii, isi'irratti haa jiraattu jetti. duuba hoggaa akkasitti kakatte yakka addunya'aa jalaa baate.

KUTAA IDDA'AA

 أحكـــــــــام العدة

Beerri , iddaa , yookaa yaroo gufufaa lakkaawwatu , gosa lama .

1 -  ta jaarsi irraa du`e . takka : tan jaarsi irraa hin du`ini . duuba tan jaarsi irraa du`e , yoo tan ulfa qabdu taate , gufufni yookaa iddaan isi`ii , waan garaa isi`ii jiru dhalu`uun dhuma .odoo ganama du`ee galgala dhaltelle`ee , iddaan isi`ii dhume . ammoo yoo ta gara`aa humaan qabne taate , iddaan isiin lakkaawwattu baatii afuriifii , guyyaa  kudhani .

Ammoo jaartin jaarsi irraa hin du`in , tan akka hiikkamte , tan akka wal abaaranii adda yaa`an , tan akka eega itti ida`amee , fassakhamtee hundinuu iddaa ba'attii, yoo ta ulfa qabdu taate , iddaan isi`ii dhalu`uun dhuma .akkuma ta jaarsi irraa du`ee . yoommoo tan ulfan qabne taate , isiin gosa lama : takka tan dhiiyni aada`aa itti dhufu . takka tan dhiiyni aada`aa ittin dhufne. duuba yoo ta dhiiyni itti dhufu taate , qulqullummaan , dhiiga lama jiddu`uu, hoggaa ( sadii ) irra dabru`uun iddaan dhuma .

قرئين ( qur`iin ) sadii ( xuhriin )sadii ,irra dabru`uun yaroon gufufa isi`ii dhumti jechuu.yoommoo tan dhiiyni aada`aa ittin dhufne taate ,joollummaa fa`aaf,  takkaa dhiiyni matumaanuu irraa cituu fa`aaf iddaan isi`ii baatii sadiyiin dhuma .

isiin heerumtee ,odoo jaarsi ittin ida`amin hiikkamte , iddaa ba`atuun isi`irra hin jiru .

Gabrittiin ulfa qabdu , akkuma bilisti`iitii, iddaan  isi`ii , dhalu`uun dhuma  yoommoo ta dhiiyni aada`aa itti dhufu  taate , qulqullummaan lama  isi`irra dabru`uun id-daan isi`ii dhuma . yoo ta dhiiyni ittin dhufne , taatee , ta jaarsi irraa du`e taate , baatii lamaafii , guyyaa shaniin , gufufni isi`ii dhuma . yoo tan hiikkamte taate , baatii takkaafii cina`aan iddaan isi`ii dhuma , haa tayuu yoo baatii lamaan lakkaawwatte irra caala .

KUTAA WAAN ISII IDDAA BA`ATTUUF GODHAMUU

أحكام ما يجب للمعتــــدة

Jaartii , takkatti, yookaa lamatti, hiikkamtee, iddaa ba`attuuf , manaafii , qallabni isi`ii nama isii hiikerratti jira . dirqama isaati jechuu . isiin akka jaarti`iitii . ammoo tan sadiyitti hiikkamtee , isarraa qulqullooyte , mana isi`iif godhuu malee , qallabni isi`ii isarran jiru . yoo ulfa qabaatte malee . gaafas qallabaafii mannilleen , ni wajjabaafii .

Isiin jaarsi irraa du`e , gufufuun dirqama , isi`iiti . waan faaya tayeefii , waan urgaayaa hunda dhiisu`uun .

Isiin jaarsi irraa du`eefii , isiin sadiyitti hiikkamte , mana keessatti , irra du`e , takkaa heekkamte , keessaa bayuu dhabuu . yoo haaja`aaf  taate malee

KUTAA GABRITTI  QULQULLEESSU`UU

أحكام الاســـــــــتبراء  

Namni gabrittii argate , hanga qulqulleessuu ittin ida`amu . yoo ta dhiiga agartu taate.dhiiga tokkoon ,qulqulleessa. yoo warra dhiiyni ittin  dhufnerraa taate , baatii takkaan qulqulleessa . yoo ta ulfaa taate  dhalu`uuni .

Gabrittiin gooftaa isi`iitif ilmoo dhalte , hoggaa gooftan isi`ii  du`e, ni bilisoomtii , haa tayuu odoo hin heerumne , baatii takkaan akka  gabritti`itti if qulqulleessiti .

KUTAA HOOSISAA

    أحكـــام الرضــــاع   

Intalti takka yoo aanan isiidhaa , ilmoo takka , hoosifte , ilmoon isiin hoosifte sun, ilmoo isi`ii taate . sharxii lamaan :

Tokkoffaan :  umriin (daaddan) isaa bara lamaa gad tayuu .

lammeysan : hoggaa shan hoosisuu . shanan akka aada`atti adda babaatuu je`amtu . yoo odoo hodhuu , harma afaanii fudhatee , ammas afaanitti deeffate , hoosisa lama hin je`amu  yoo harma afaanii fudhatee , deemee taphatee , ammas deebi`ee hodhe , lama  je`ama . jaarsi intala ilmoo san hoosiftee , abbaa ilmoo saniiti taya .

Ilmoon sun , isii isa hoosifte , fuudhun hin gayu . akkasuma nama hidda  isi`ii taye hunda , fuudhun hin gayu . kan akka intala isi`ii. takkaa  nama isiin hoosiftee . isiinis nama hoosifteefii , ilma isatti heerumuun  haraami . yoo nama darajaa isaa kan akka obboleessa isaa ilma adeeraa taye  malee , takkaa nama darajaa isaatii olii taye malee , kan akka abbaa isaa yookaa adeera isaa taate malee . sun isi`irratti haraamii mitii .

KUTAA NAFAQA`AA YOOKAA QALLABAA

أحكام النـفـقــة

Qallabni haadhaa abba`aa ilmaanirratti wajjaba yookaa dirqama isaaniti jechu` . qallabni maati`ii joolle`ee haadhaa abba`arratti wajjaba .

Nafaqaan haadhaa abba`aa sharxii lamaan ilmaa-nirratti wajjabdi .

1 - Waa dhabu`uufii dalagaa dadhabuu .

2 - Waa dhabu`uufii maraatuu .

Ammoo qallabni joolle`ee sharxii sadiyiin haadhaa abba`arratti wajjaba .

1 - Waa dhabu`uufii joollummaa .

2 - Waa dhabu`uufii dalagaa dadhabuu .

3 - Waa dhabu`uufii maraatuu .

Gabraafii horii qallabuun dirqama akkuma waan isaan hin dandeenyetti dirqoo dhabuun dirqama isaa taye .

QALLABA JAARTI`II

نفقــــة الزوجـــــــة 

Qallabni jaartii jaarsaa if kennitee jaarsa isi`irratti wajjaba . qallabani isi`ii likkii qaba . ammallee haala jaa-rsatiin laalama.

Duuba yoo jaarsi dureessa taye midhaan bitti nyaatturraa kabala afurtu guyya`arraa isi`iif wajjaba.waan akka habishi`iitifii uffatarraa waan aada`atti namni akka isi`ii argatuutu isi`ii wajjaba .

Ammoo yoo nama waan qabne taye , kabala lama guyya`arraa kennaaf. uffataafii buusa`arraa,waan namni waan qabne, jaartii  ifiitii kennu,  kennaaf.

Ammoo yoo nama jiddu jireysa taye , kabala sadiyiifii waan namni jiddu jireysi uuffatu, takkaa buusaa godhatu ,kennaafi .

Yoo tan namni akka isi`ii khaddamamu taate , nama khaddamu isi`ii fiduun dirqama .

Yoo jaarsi nafaqaa yookaa qallaba jaartii isaatif kennuu dhadhabe  jaartin isaa nikaaha isaa ifirraa fassakhuu ni qabdi .

KUTAA JOOLLEE GUDDISU`UU

أحكــــــام الحضـــــانة 

Namni tokko yoo jaartii ilmoo qabdu hiike , isi`iitu hanga bara torbaa ilmoo san guddisuu haqa godhata . ammoo eegasii haadhafii abbaa jidduu filachiifamaa , duuba nama inni filateef kennama .

Sharxiin nama joollee guddisuu torba  isiin :

1 - Aylii.

2 - Bilisummaa.

3 - Diin . 

4 - Adaba .

5 - Amaanaa.

6 - Biyya taa`uu .

7 - Jaarsa qabaatuu dhabuu. duuba namni waan dubbanerraa sharxii takka dhabe haqa joollee guddisu`uu  dhabe .