شبكة إيماننا الإسلامية | الدروس و المحاضرات
   
   
 

KITAABA
USUULA FIQHIHI`II
 

Duree

 Beysa bu`urraa 

Beysisa ma`naa fiqhi`ii
 Maali wanni fiqhi`itti fedhame
Heera ibsu`uu
Waan beekkomsa taye addeessu
 Wallaala jechuun maali
Beekkomsa namaa
 Raga`aafii raggaafifatuun maali

Waa seyuun takkaa dareemuun akkami

Waan shakkiin yookaa mamni taye himuu
Waan usuula fiqhii taye himuu
Daliila fiqhi`ii adda babaafamaa
Hulaa usuulul fiqhi`ii
Hulaa dubbii qoodu`uu
Dubbiin bakka afuritti qoodamti
Dubbiin bakka sadiyitti qoodamti
Dubbiin bakka lamatti qoodamti
Haqiiqan bakka sadiyitti qoodamti
Waan amri`iifii nahyii jala seenufii waan isaan jala hin seene
Dhoowwaa
Jecha waa heduu qabatu
Jecha gabaabaa
Dalagaa ergamaa rabbii
Waan argame deemsisuu
Naskhiin bakka heddu`utti qoodama
 Hulaa daliilli yookaa ragaan wal didu`uu
Walii gala ulamaa`ii fiqhii islaamaa
Akhbaara sunnaa hadiissa
Qiyaasa
 Qiyaasni bakka sadiyitti qoodama sun
Dhoowwa` halaal
Waan duraan jirutti dalagu
Istis-haab haala dur haala ammaatii kennuu
Daliila tarreessuu
Sharxii mujtahidaa
Sharxii nama waa baruu barbaaduu
Al ijtihaada
 

 

 

 

 

 

 

 

kitaaba

waraqaat je`amu kan usuulaa fiqhi`ii  

   
 

  

الحقيقة تنقسم الى ثلاث اقسام

Haqiiqan bakka sadiyitti qoodamti

 

1 – haqiiqaa shari`iidhati   الحقيقة الشرعية  isiin waan shari`aan keesse , kan akka salaataa kan ibaadaa bee-kkamtu`uuf kaayamte

2 – haqiiqaa luqha`aatii  الحقيقة اللغوية  sun waan afaan arabaa kaaye akka { asad } jechu`uu , kan leencaa kaayame .

3 – haqiiqa urfi`iiti yookaa aada`aati  الحقيقة العرفية  isiin waan warri aada`aa kaaye .

Ammoo majaaz jechuun jecha waan inni kaaya-meefirraa waan biratti dabarsan waan hiriiron isaan lamaan jidduu jirtuuf , yoo feete wanni jechu majaaz jechuun : jecha waan lughaan , takkaa urfiin aadan takkaa shari`aan lammada keessef keesstti itti dalagame , tanaaf jecha majaaz jechuun waan irratti walii  galan dhiisanii , waan biraa keessatti itti dalagmu

Majaazni  المجاز  jecha waan isaa hin kaayamin keessatti itti dalagmuu duuba waan isaa kaayamerraa , waan biratti siysuun karaa afuriin argama .

1 – dubbii ir`isuu akka { was`alil qa-ryata وأسأل اهل القرية  } jechu`urraa jecha { ahla  اهل  } warra je`u ir`isu`uu wanni jechi { ahl  اهل  } je`u ir`ifameef , ni beekkama`aaf . maalif ma`naan ganda gaafadhaa, jechu`uu warra gandaa gaafadhu jechuu  .

2 – dubbi`itti waa ida`uu akka { laysa ka mithlihii shay`un  ليس كمثله شئ  } jechu`uu ma`naan dubbi`ii namni isa fakkaatu hi jiru jechuu  haa tayuu { kaaf } ida`a-mnaan ma`naan isaa namni nama isa fakkaatu , hin jiru jechaa taye .

3 -  jecha bakka isarraa bakka biratti siysuu akka jecha { ghaa`ix  غائط  } je`u inni afaan arabatti , bakka dhooqa kan namni , udaan itti hagu jechu`uu , haa tayuu arabni booda keessa , maqaa dhooqaa tayu`urraa fuudheti maqaa waan namarraa bayu godhe .

4 – dubbii nama dubbiin sun irraa hin taanee , kennuu takkaa liqeessuu akka { jidaaran yuriidu an yanqadda  جدارا يريد أن ينقض  } jechu`uu ma`naan isaa dhaaba manaa kan khufuu fedhu argan jechu`u duuba fedhii , darbi`ii yookaa dhaaba kennuun , dubbii bakka malee kaayuu je`ama silaa dubbiin darbii kufu`uu jallatte  jechuu , haa tayuu , fedhu`uufii jallatuun wal fakkaataa , tanaaf bakka jallatu`uu, jechu`uu, fedhuu kaaye sun majaaz je`amaa waan fedhiin waan lubbuu qaburraa malee hin taanef .

2 – amrii ajaja  الأمر

Amrii jechuun namni namaa olii , dalagaa namarraa barbaaduu .

Ammoo namni qixxee teetii dalagaa sirra barbaadun , ajaja hin je`amuu yaaminsa , yookaa barbaada je`ama .

Ammoo namni namaa gadii nama isaa olirraa dalagaa barbaadun amrii hin je`amuu du`aa`ii yookaa khadhaa je`ama akka { rabbighfir lii  رب اغفر لي  } yaa rabbi naaf araarami jech`uu .

Jechi { amrii } beysisu hunoo jechuuta as deemu kana { if`al, dalagi , if`aluu dalagaa, if`alii dalagi  افعل – افعلا – افعلوا – افعلي  } jechoonni kun yoo je`ame , dalagaan barbaadamte dirqama tayuu beeysisa yoo wanni isiin dirqama tayuu dhoowwu achin jiraatin {  اقيموا الصلاة  } jechu`uu kun salaanni waajiba yookaa dirqama tayuu beysisa .

Ammoo yoo ragaan yookaa asxaan jechi amri`ii waajiba, yookaa dirqama , be-ysusu`rraa , sunnaa yookaa halaal beysisu`utti maysu , jiraate , irraa maysina .

Fakkeessan amrii sunnaa beysisu`uu , jecha rabbi ol tayee kan { fakitaabuhum in alimtum fiihim kheyraa  فكاتبوهم ان علمتم فيهم خيرا  } je`u ma`naan isaa gabroota keessan , akka horii isinii kennanii , bilisooman walii katabaa wal tayaa yoo kheyrii , yoo kan amaanaa yookaa dandeytii dalaganii , horii san isinii keccuu dandayuu , isaan keessatti gartan , walii katabaa wal tayaa jechuu duuba wal tayaa jechuun ajaja haa tayuu , ulamaan wal tayinsi kun sunna`a malee , waajiba miti`irratti walii gale walii galli ulamaa islaamaa daliila wan qabatuun dirqamaati .

Fakkeessan amriin halaalif,yookaa mubaahif tayu`uu , jecha rabbi ol tayee kan { wa`izhaa hgalaltun fasgxaaduu  واذا حللتم   } je`u ma`naan isaa hoggaa hajji`irraa yookaa umra`arraa hiikkattan bineensa al`oolladhaa jechuu { al`oolladhaa  فاصطادوا  } jechuun amri`ii haa tayuu akka amriin tun dirqama hin tayin akka al`oolun ni gay-a`aaf dhufte ulamaan irratti walii gale .

Ammas amriin, waan itti ajajaman san , deddeebisanii dalaguun dirqama tayuu nun qabsiiftu yaada ulamaa`aa mu`tamadarratti deemnee yoo daliilli deddeebisanii amri`itti dalaguu faradu , yookaa beysisu jiraate malee .

Ammas amriin waan itti ajajaman daddeebisu`utti dalaguu hin qabsiisu gariin ulama`aa daddaffii farada je`a .

Waan takka dalagu`utti ajajuun , waan dalagaan sun isii malee hin guutamne dalagu`uttis ajajuu je`ama .

Fakkeessa`aaf salaatatti ajajuun , xah-aara`attis ajajuu waan dalagaan salaata xahaara`aan malee fayyaan taanef .

Waan itti ajajame yoo dalage itti gaaf-atamarraa bayee , dalagaan isaa fayyaa taati .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  filadhu  

kh_rashad2004@hotmail.com